VERMİKÜLİT

Nedir?

Vermikülit terimi ısıl işleme tabii tutulduğunda genleşebilen, genleştiğinde de kurt şekline gelebilen bir mineral grubunu karakterize etmek için kullanılır. Bu genleştirme prosesi exfoliasyon olarak isimlendirilir. Vermikülit ismi, Latince kökenli bir sözcük olan, üreyen kurtlar anlamına gelen “vermiculare” sözcüğünden türetilmiştir. Genleştirilmiş vermikülit, çok düşük yoğunluğa sahip olması ve izolasyon özelliği olması sebebiyle toprak düzenleyicisi, hafif yapı ve izolasyon malzemesi olarak önemli bir kullanım alanına sahiptir. Genleştirilmiş vermikülit, tepkimeye girebilecek aktif, geniş kimyasal yüzeyi olması sebebiyle de bazı kimyasal proseslerde absorban olarak kullanılmaktadır. Vermikülit toz boyutunda ince taneler halinde öğütüldüğünde ise boya, plastik ve diğer malzemelerde katkı maddesi olarak değerlendirilmektedir.

Tarihçe

Vermikülit ve ona ait tipik özelliklerin keşfi, 1824 yılının ilk yıllarında Thomas H. Webb‘ in Worcester, Massachusetts’ de yaptığı deneylere kadar uzanır. Bu ilgi çekici Vermikülit ismi Webb tarafından, mineralin genleştirildikten sonra kurtçuklardan oluşan bir yığın gibi gözükmesinden dolayı verilmiştir. Vermikülit 1900′lü yılların başında endüstride kullanılabileceği düşünülene kadar sadece bilimsel bir meraktan ibaretti, ticari anlamda ilk madencilik faaliyeti 1915 yılında Colorado’ da yapıldı. Malzeme tungsten külü olarak satıldı, fakat yeterli miktarda alıcı bulamadı, üretici firma iflas etti. İlk başarılı vermikülit madenciliği Zonolite şirketi tarafından Libby, Montana’ da 1923 yılında yapıldı ve maden 1990 yılına kadar çalıştırılmaya devam etti.

Dünya’ daki en büyük vermikülit madeni Güney Afrika Cumhuriyeti’nde bulunmaktadır. Amerika, Çin, Rusya, Brezilya, Japonya, Zimbabwe ve Avusturalya’da önemli miktarlarda vermikülit madeni üretilmektedir. 1999 yılında, Amerika Birleşik Devletleri’nde çalışan üç adet aktif vermikülit madeni vardır, bunlardan iki tanesi Güney Carolina, diğeri ise Virginia’da bulunmaktadır. Bu madenlerde üretilen konsantre vermikülit, ülke içerisinde bulunan genleştirme tesislerine gönderilmektedir. Amerika iç piyasayasından tedarik edilen konsantre vermikülite ek olarak bazı tesisler diğer yabancı kaynaklardan da vermikülit ithal etmektedir. Özellikle güney Afrika’dan toplam 77.000 ton ithal edilmiştir.

Türkiye’de Vermikülit

Türkiye’de bilinen vermikülit yataklarının, en önemlileri Karakoç Madeni, Malatya-Darende-Kuluncak, Eskişehir-Sarıcakaya ve Elazığ-Harput-Arduçluk zuhurlarıdır. M.T.A tarafından etüt edilen ve ayrı sektörden oluşan Malatya-Darende-Kuluncak vermikülit cevherleşmeleri ultrabazik kütleler içinde yer almakta ve oluşumları bu ultrabazik kütleleri kesen alkali intrüziflere bağlanmaktadır. Genleşme oranları oldukça düşük olan (~2 kat) cevher, ekonomik değere ulaşamamaktadır. Yapılan rezerv hesapları bu zuhurlarda 6-7 milyon ton arasında değişen muhtemel rezervin olduğunu göstermektedir (Aras, 1984). Eskişehir-Sarıcakaya ve Elazığ-Harput-Arduçluk yataklarının da rezerv ve endüstri kullanımı açısından istenilen düzeyde olmadığı gözlenmiştir. Sivas-Yıldızeli-Karakoç vermikülit zuhurunda son yıllarda yapılan incelemeler, bu cevherleşmenin rezerv ve endüstride kullanımı açısından ekonomik olduğunu ortaya koymuştur.

Bu cevherleşme Palabora (Güney Afrika) yatağı gibi piroksen ve amfibol içeriğinin yüksek olduğu ultramafik kütlenin alkali damar kayaçlarıyla kesilmesi sonucu meydana gelmiştir. MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılan saha gözlemleri ve değerlendirmeler sonucunda genleşme özelliği iyi olan 2.750.000 ton muhtemel rezervli tüvenan vermikülit ile daha düşük kaliteli 2.475.000 ton muhtemel rezervli tüvenan vermikülit cevheri olarak toplam 5.225.000 ton vermikülit cevheri belirlenmiştir.

Yapılan teknolojik testlerde genleşme oranının ortam koşullarına göre 13 ile 18 kat arasında, elde edilen malzemenin yığın yoğunluğuna göre endüstrinin kullanımına uygun olduğu ve genleştirmede sıcaklık artırıldığında Palabora cevherinin aksine genleşme miktarının arttığı, bağımsız kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalarla ortaya konulmuştur.